Reguła św. Benedykta

Św. Benedykt nazwał klasztor szkołą służby Pańskiej. I niewątpliwie jest to jakaś szkoła, tylko że w bardzo istotnym aspekcie niepodobna do innych. W normalnej szkole uczeń zdobywa pewne wiadomości i sprawności, i widzi, że je zdobywa. Kiedy już umie dodawać i odejmować (i wie, że umie), to uczy się tabliczki mnożenia. Sam widzi, jak mu tego wszystkiego przybywa. A w klasztorze jest dokładnie odwrotnie. Człowiek wstępując był przekonany, że jest z natury spokojny i zrównoważony, a w klasztorze łapie się na tym, że krzyczy w poduszkę (i jeszcze dobrze, jeśli tylko w poduszkę). Myślał, że jest wesoły, niezależny i wolny od względów ludzkich, a w klasztorze znajduje w sobie ogromną potrzebę ludzkiej aprobaty i zazdrości o aprobatę okazywaną innym. Myślał, że nie przejmuje się byle czym, a tu od jednego niemiłego słówka już się zapłakuje i rozczula nad sobą. Inaczej mówiąc, zamiast doświadczać, że staje się coraz lepszy i mądrzejszy, doświadcza przeciwnie, że robi się coraz gorszy. (Pamiętam, jak sama w nowicjacie myślałam, że to całe szczęście, że kontakt ze światem zewnętrznym jest tak ograniczony, bo przynajmniej moi znajomi zapamiętają mnie taką, jaka byłam wśród nich, a nie taką, jaka się „tutaj” zrobiłam…) No i wysnuwa się z tego wniosek: Ja nigdy taki nie byłem, to tu mnie takim zrobili! To „oni” są temu winni! (więcej…)

Inny ważny problem w myśli Ojców pustyni to dylemat: życie samotne czy we wspólnocie. Chronologicznie samotne było pierwsze, gdyż nawet uczniowie gromadzący się wokół starca-pustelnika mieli w zasadzie przed sobą życie pustelnicze jako cel ostateczny. Życie wspólne istniało więc wśród pustelników jako wstępne stadium tego, co dziś nazwalibyśmy formacją; uważane było przez nich za łatwiejsze (gdyż podobniejsze do świeckiego), a tym samym niższe. To przekonanie trwało i później jako jeden z równoległych nurtów duchowości pustyni; toteż abba Mojżesz mówił: „Człowiek, który ucieka od ludzi, jest jak dojrzałe grono; ten zaś, który mieszka między ludźmi, jest jak grono zielone”. (więcej…)

Zajmijmy się teraz szczegółowo stosunkiem Reguły św. Benedykta do myśli Ojców pustyni. Słusznie bowiem uważamy ją za swoiste podsumowanie myśli i doświadczeń pierwszych kilku wieków ruchu monastycznego. Otóż każde podsumowanie polega z konieczności na zaznaczeniu pewnych treści (uznanych za najistotniejsze), a opuszczeniu innych. I każda reguła, czerpiąc z bogatego, a bardzo zróżnicowanego nurtu tradycji, dokonywała swoistych wyborów i swoistych opuszczeń, w zależności od potrzeb czasu i miejsca, od mentalności, doświadczeń oraz osobistych skłonności autora, od materiału ludzkiego, z jakim miał on do czynienia, i wielu jeszcze innych czynników. W wypadku reguły św. Benedykta podsumowanie miało się okazać szczególnie ważne i bogate w skutki: dokonane przez tę regułę wybory miały nieco później stać się na kilka wieków obowiązujące dla większości mnichów w Kościele łacińskim, i żaden tekst tak nie zaważył na rozwoju ruchu monastycznego, jak ten właśnie. Zajmiemy się więc tutaj stosunkiem tego tekstu do ujęć najstarszych, do nauk Ojców pustyni, nauk nie ujmowanych jeszcze w żaden systematyczny wykład, ale tworzących całość zupełnie wyraźną (jakkolwiek nie wolną w szczegółach od sprzeczności). Chodzi nam teraz o sposób, w jaki św. Benedykt korzysta z tego dziedzictwa. (więcej…)