Starając się znaleźć ślady obecności benedyktynów w Polsce, bardzo szybko dochodzi się do wniosku, że nie sposób wyobrazić sobie historii chrystianizacji naszego kraju bez udziału i pomocy czarnych mnichów, jak byli nazywani w przeszłości. To oni bowiem jako pierwsi przybyli wraz z czeską księżniczką Dobrawą, by stworzyć podstawy administracji państwowej i kościelnej. Z tego spostrzeżenia wynika kolejny ważny wniosek: od samego początku duchowi synowie św. Benedykta byli obecni w najważniejszych ośrodkach politycznych i religijnych ówczesnej Polski. Ich opactwa szybko stały się ważnymi centrami oddziaływania na społeczeństwo. Jeżeli weźmiemy jeszcze pod uwagę prawie tysiącletnią obecność benedyktynów na ziemiach polskich, to wówczas nie powinien nas już dziwić fakt, że powiązania z opactwami benedyktyńskimi są bardzo silne w wielu miejscach, z których kilka przetrwało do naszych czasów.
Można mówić dwojako o obecności benedyktynów w Polsce: tej historycznej i tej współczesnej. Jakkolwiek historyczna jest wciąż przedmiotem badań i opracowań naukowych, tak obecna daje dobrą okazję, by zastanowić się nad istotą pracy i działalności benedyktynów w naszym kraju.
Aktualnie mamy w Polsce cztery czynne klasztory benedyktyńskie, zrzeszone w międzynarodowej Kongregacji Zwiastowania NMP. Są to: opactwo pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła w Tyńcu, opactwo pw. Narodzenia NMP w Lubiniu, klasztor pw. Zwiastowania NMP w Biskupowie oraz klasztor św. Benedykta w Starym Krakowie (dom filialny opactwa tynieckiego). Warto tutaj nadmienić, że cechą charakterystyczną benedyktynów jest bardzo duża autonomia poszczególnych klasztorów, które funkcjonują jako oddzielne i samodzielne wspólnoty zakonne, przez co przyjmują wyjątkowe posłannictwo.
Największym męskim klasztorem benedyktyńskim w Polsce jest opactwo tynieckie. Ze względu na swoją historię, ale i wolę wspólnoty, benedyktyni z Tyńca bardzo żywo angażują się w pracę duszpasterską i rekolekcyjną połączoną z działalnością kulturalną, naukową i wydawniczą. Klasztor tyniecki posiada duży dom gości, przez co stara się wyjść naprzeciw oczekiwaniom ludzi pragnących doświadczyć modlitewnego skupienia w odosobnieniu. Ponadto wspólnota mnichów sprawuje opiekę nad powierzoną sobie parafią w Tyńcu. Biorąc pod uwagę ogromne dziedzictwo historyczne, powołano przy opactwie do życia Fundację Chronić Dobro, która ma za zadanie rozwijanie i pogłębianie świadomości kulturowej spuścizny klasztoru. Niemniej ważnym zadaniem, będącym swoistego rodzaju adaptacją średniowiecznych skryptoriów, tj. wytwórni ksiąg i dokumentów, jest działające prężnie przy klasztorze Wydawnictwo TYNIEC. Ma ono za zadanie promowanie literatury monastycznej i edycję prac benedyktynów z Polski i zagranicy.
W 2020 r. opactwo tynieckie powołało do istnienia dwa nowe podmioty. Pierwszym z nich jest Browar Benedyktynów Tynieckich. Celem jego powstania jest powrót do klasztornego rzemiosła i tworzenie piwa, które rzeczywiście jest owocem pracy mnichów, zgodnie z zaleceniem św. Benedykta, który mówił, że benedyktyni „właśnie wówczas są prawdziwymi mnichami, jeśli żyją z pracy rąk swoich, jak Ojcowie nasi i Apostołowie”. Na samym początku mnisi utrzymywali się z własnych upraw i z rękodzieła. Pionierami nowego modelu funkcjonowania starodawnych opactw byli trapiści którzy w XIX w. zaczęli zakładać browary. Ich klasztory cieszą się pewnym źródłem dochodu dzięki rzetelnej pracy mnichów, którzy także żyją według Reguły św. Benedykta. Podobny cel ma Browar Benedyktynów Tynieckich. W klasztorze tynieckim w przeszłości było już warzone piwo. O historii tynieckiego browaru można dowiedzieć się tutaj.
Drugim podmiotem, powołanym przez opactwo tynieckie w 2020 r., jest Instytut Monastyczny. Głównym celem jego działalności jest szukanie Boga dla wspólnego dobra, w służbie Kościoła, dla zbawienia dusz i dla chwały Bożej. Środkiem temu służącym będzie upowszechnianie duchowości, historii i teologii monastycznej, zwłaszcza benedyktyńskiej. Stanie się to możliwe poprzez przekazywanie wiedzy z zakresu monastycyzmu w ramach różnorodnej działalności Instytutu. Opactwo tynieckie ze względu na swój dorobek na przestrzeni blisko tysiąca lat jest naturalnym miejscem do stworzenia instytucji, która będzie zajmować się spuścizną szeroko pojętego monastycyzmu. Instytut jest nową przestrzenią, dzięki której stanie się możliwe upowszechnianie wielkiego dorobku monastycznego Kościoła.
Klika lat temu z kolei powstała nowa fundacja benedyktynów tynieckich. W miejscowości Stary Kraków (diecezja koszalińsko-kołobrzeska) został utworzony dom św. Benedykta. W 2020 r. ustanowiono jego na stałe. Jest całkowicie zależny od opactwa tynieckiego. Przebywa w nim trzech mnichów tynieckich. O ich działalności można dowiedzieć się tutaj.
Innego rodzaju działalności i prace podejmowane są w opactwie lubińskim. Benedyktyni z Lubinia starają się rozkrzewiać i promować praktykę modlitwy Jezusowej. W tym celu powołano Ośrodek Medytacji Chrześcijańskiej. Jego funkcjonowanie nie mogło by być możliwe, bez istnienia domu gości. Ponadto dzięki niezwykle urokliwemu położeniu, z dala od zgiełku wielkich miast, klasztor w Lubiniu wciąż podtrzymuje działalność gospodarstwa klasztornego, co jest nie lada wyzwaniem, ale i szczególną formą wypełnienia nakazów św. Benedykta. Wydaje się, że nie sposób pominąć podtrzymywania tradycji produkcji likieru ziołowego Benedyktynka, który bracia z Lubinia wytwarzają według pilnie strzeżonej receptury za murami swojego opactwa. Innym rodzajem prac, które podejmują jest krawiectwo. Benedyktyni lubińscy sprawują także opiekę nad powierzoną sobie parafią.
Klasztor Zwiastowania w Biskupowie jako najmłodszy w Polsce nie posiada statusu opactwa, niemniej jednak zdołał na przestrzeni ponad 30 lat swojej działalności wytworzyć własny klimat i charakter. Klasztor posiada rangę przeoratu konwentualnego i jest całkowicie niezależny. Bracia z Biskupowa za fundament swojej misji i działalności uznali życie wspólne, w pierwszym okresie swego funkcjonowania mocno nawiązując do działalności ruchu Focolari. Aktywność mnichów biskupowskich obejmuje wiele aspektów życia codziennego i działalności apostolskiej: mimo iż nie prowadzą parafii, szukając drogi do głębszego przeżywania doświadczenia życia we wspólnocie monastycznej, dali się poznać również jako rekolekcjoniści. To wszystko sprawia, że mnisi z Biskupowa wytworzyli własny system organizacji życia monastycznego, różniący się często od klasycznego układu funkcjonowania klasztorów benedyktyńskich. Niemniej jednak jest to najlepszy dowód na jedność powołania w różnorodności form jego realizowania. Ta jedność wyraża się między innymi w istnieniu domu gości, ponieważ gościnność jest uważana za jeden z podstawowych elementów tradycji życia benedyktyńskiego. Ponadto w 2017 r. bracia z Biskupowa powołali do istnienia Fundację „Ordo et Pax”. Jej celem jest niesienie wszelkiego wsparcia benedyktynom Klasztoru Zwiastowania w Biskupowie w ich misji ewangelizacyjnej, modlitwie kontemplacyjnej i rozpowszechnianiu wiary katolickiej i umacnianiu jedności Kościoła. Wszelkie działania Fundacji są realizowane w duchu Reguły św. Benedykta.
Nawet pobieżne przyjrzenie się życiu tych wszystkich wspólnot od razu nasunie wniosek o niesamowitej żywotności i niezwykłej determinacji tych wspólnot monastycznych, z których każda na swój własny sposób pragnie pozostać wierna Regule św. Benedykta i dostosowywać się do zmiennych warunków współczesnego świata.
Tym, co chyba najtrafniej opisuje Zakon Świętego Benedykta, jest właśnie owa zdolność do adaptacji i od pokoleń niezmiennie intensywny trud pracy nad jeszcze lepszym wykorzystaniem potencjału, jakie daje powołanie monastyczne w świecie pełnym sprzeczności.
Jakkolwiek by na to nie spojrzeć, obecność benedyktynów w Polsce stanowi nieoceniony wkład w kształtowanie się naszej polskiej tożsamości, zarówno pod względem religijnym, jak i politycznym. Wyrastająca z tego korzenia współczesna działalność mnichów i mniszek stanowi tym samym kontynuację starodawnych tradycji i wzorców, jak też wyraża się w podejmowaniu nowych prób wyjścia naprzeciw człowiekowi poszukującemu i pragnącemu doświadczyć Bożej obecności w spotkaniu z duchową spuścizną św. Benedykta.